Linux
ƏS-nin yaranması 1991-ci ilə təsadüf edir. Finlandiyalı aspirant Linus Torvalds
Minix ƏS-də proqram emulyasiyasını istifadə edərkən çox məyus oldu. Torvalds qərara
gəldi ki, proqram emulyasiyasının kod hissəsini elə yazsın ki, ondan istifadə edərkən
heç bir ƏS-ni çağırmağa ehtiyac qalmasın. Bir neçə modifikasoyadan sonra bu cür
əməliyyat sistemi yaranmağa başladı. ƏS-nin proqram kodu serverdə yazıldı və bu
proyekt proqramistlərin sayəsində mükəmməl ƏS oldu. Bu proyekt həmin vaxt artıq
istifadə olunan Unix ƏS-nin əksər funksiyalarını özündə birləşdirdi. Proyektin
adı mütəxəssislərin adlarının baş hərflərini və sonda X hərfi ilə adlandı.
Linux ƏS birbaşa bu adla adlanmadı. Əvvəlcə o, Freax adlandı (mənası-pulsuz, sərbəst).
Linus Torvalds serverdə kodu yazdıqdan sonra proyekt özünün son adını və
loqotipini komputer texnikası sahəsində təsdiqlədi.

ƏS-nin
tarixinə nəzər salanda Linux və Unix ƏS-lərinin üzərində iş 1969-cu ildə AT&T
Bell Labs kompaniyasının işçisi Ken Tomison tərəfindən aparılmışdır. Belə ki, o,
MULTİKS ƏS-ni yığcam şəkildə hazırlamalı idi ancaq nəticədə tam assembler
dilində yazılmış və məzəli adı olan UNİCS (Uniplexed İnformation and Computing
Service-sadə informasiya və hesablama xidməti) əs-mi meydana çıxdı. Sonralar isə
sistemin rahat adlandırılması üçün Unix adından istifadə olundu.
Sonda
proyektə Dennis Riççi və onun komandası cəlb olundu. Unix ƏS-mi yeni nəsil
komputerlər üçün nəzərdə tutulmuşdu və ona görə də ƏS-nin kod hissəsi assembler
dilindən yüksək səviyyəli C dilinə çevrildi. Həmin vaxt ƏS-ləri o qədər də sadə
deyildi ona görə də Unix ƏS-mi tez bir zamanda universitetlərdən başlayaraq
böyük çirkətlərə qədər hər yerdə istifadə olunmağa başladı. ƏS-mi ilə birlikdə
onun proqram koduda istifadəçilərin ixtiyarına verildi. Belə ki, istifadəçi
ƏS-nin kodunu dəyişə və ya ora yeni kodlar əlavə edə bilərdi. Bunun nəticəsində
hər bir istifadəçi özü üçün xüsusi imkanlara malik Unix ƏS-mində işləyə bilərdi.
Ona görə də Unix ƏS-nin bir çox versiyaları istifadəçilər arasında yayıldı və
bu versiyalar original ƏS-dən çox-çox fərqlənirdi. Bunlardan məşhuru Berkli
universitetinin hazırladığı Berkeley Unix versiyası oldu. Proqramistlər sistemə
əlavə yeni imkanlar və proqramlar əlavə etdilər ki, bu da ƏS-nin komputer sahəsində
geniş yayılmasına şərait yaratdı.
Unix
ƏS-nin geniş yayılmış versiyalarına BSD, MİNİX (holland professoru Endro
Tanenbauman tərəfindən hazırlanmışdı), SCO Unix, System V (AT&T çirkətinin
original versiyası), Solaris (Sun şirkətinin məhsulu), XENİX və Linux-u misal
göstərmək olar. Bunlardan ən geniş yayılmış ƏS-mi təbii ki, Linux-dur.
Linux-un
rəsmi versiyası 1994-cü ildə istifadəçilərə təqdim olundu. ƏS-mi bütün lazımı
funksiyaları o cümlədən şəbəkə ilə işləmək imkanını özündə birləşdirirdi.
1995-ci ildə isə Linux-un birinci məhsul nömrəsi qeydiyyatdan keçdi və 1996-cı
ildə Linux 2.0 versiyası çıxdı. Linux-un
birinci versiyasından indiyə kimi ƏS-mi GPL-in lisenziyası ilə (General Public
License-standart ümumi lisenziya) sərbəst
proqram təminatı ilə yayılıb. Hər bir istifadəçi ƏS-nin proqram koduna daxil
olub, ora yeni kod əlavə edə bilər və ya istədiyi proqram kodunu dəyişə bilər.
Hal-hazırda Linux ƏS-mi cib komputerlərində, mobil telefonlarda, fərdi
komputerlərdə, serverlərdə, super komputerlərdə hətta musiqi alətlərində də
istifadə olunur. |